HEDİYE EROĞLU

İstanbul Ticaret Odası (İTO), temmuz ayında İstanbul'da perakende fiyatı en fazla artan ve azalan ürünleri açıkladı.

İTO’nun İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi’nde yer alan 242 ürünün 111’inin perakende fiyatı artarken, 49 ürünün fiyatı düştü, 82 ürünün fiyatı değişmedi.

Temmuz ayında fiyatı en çok artan ürün yüzde 53,34 ile limon oldu. Onu yüzde 50,51 ile yardımcı okul kitapları ve yüzde 38 ile elektrik izledi.

Fiyatı en çok azalan ürün yüzde 18,31'lik düşüş ile kadın giyim alt grubunda yer alan bluz oldu. Çocuk bluzu yüzde 13,14, etek yüzde 10,24 ve erik yüzde 10 fiyat düşüşü yaşadı.

DALINDA PARA ETMEYEN LİMON MARKETTE 100 LİRA

Türkiye dünya limon üretiminde ilk 5 ülke arasında. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’e göre yeterlilik oranı yüzde 186. Türkiye’nin toplamda yıllık 1 milyon tonunun biraz üzerinde olurken 2023’te bu üretim 1,5 milyon tonunun üzerine çıktı. Hatta sadece Mersin’deki üretim 1 milyon tonu geçti. Mersin’in başını çektiği Çukurova bölgesi, Türkiye’nin limon üretiminin 3’te ikisini yapmasına rağmen üretici, maliyet 8-9 lira olan ürünü, kilosu 1 liraya toplamayarak dalında bıraktı veya ağaçlarını söktü.

YENİ HASAT SEZONU AĞUSTOS’TA BAŞLIYOR

Limon fiyatlarındaki aşırı artışın, yeni hasat dönemine kadar süreceği belirtiliyor. Yeni dönem hasat ise en erken ağustos sonunda başlayacak.

Türkiye'de limonun üç ayrı hasat dönemi bulunuyor. Mayer denen erkenci limonların hasadı en erken ağustos sonunda başlıyor. Ardından Eylül sonunda Türkiye’nin 500 bin tonluk üretimi ile dünyada lideri olduğu enterdonat cinsi limonların hasadı yapılıyor.

En son da aralık ayında küt diken yediveren cinsi limonun hasadı başlıyor. Hasat dönemi nisan ve mayıs ayına kadar devam ediyor.

Astronomik rakamlara ulaşan fiyatların ilk hasat dönemi ile birlikte gerilemesi bekleniyor. Yeni hasat döneminde üreticiler limonun tarladan çıkış fiyatının kalibresine ve kalitesine göre 15 ile 20 lira arasında olmasını öngörüyor. Bu rakamların altındaki fiyatların ise üreticiyi zarar ettireceği belirtiliyor.

İHRACAT YASAĞI PAZAR KAYBETTİRDİ

Limondaki dengesizliğin sebebini tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım, şu sözlerle açıklamıştı: “Neden böyle oldu? Birincisi üretim arttı. Artan üretimi ya iç piyasada tüketilmesi ya da ihraç edilmesi sağlanabilirdi. İhracatta en son 2020 yılında ihracat yasağı getirildiğinde Türkiye bazı pazarlardaki müşterilerini kaybetti. Dolayısıyla ihracatı arttırma fırsatını değerlendiremiyor. Çünkü siz ihracatı yasakladığınız zaman alıcı kendisine başka ülkelerden müşteri buluyor. Ve dolayısıyla Türkiye o ihracat şansını yeterince değerlendiremedi.

İç pazardaki tüketimde ise üreticiye de ürün çok kolay ulaşmadı. Çünkü ürün dalında kalınca burada da sıkıntı oldu. Sonuç itibariyle pazarda 10-15 lira olan limon bugün 50 lira Markette 70-80 lira. Tabi bu Türkiye’nin tarımsal üretimdeki organizasyon, planlama eksikliğini en iyi anlatan örneklerden birisi. Budan 5-6 ay önce 1 lira olan ürün şimdi 50 lira ve üstelik bulamıyorsunuz. Bu durumun nedenlerinden birincisi üretimin fazla olması.

İKLİM İLE DEPOLAMA KOŞULLARI BOZULDU

İkinci neden ise ürün dalında kaldı. Yeterince alınıp, depolanamadı. Depolanan ürünlerin ise bir miktarı bozuldu. Çünkü havalar çok sıcak gitti. Ama en büyük etki yeterince planlama yapılmaması Türkiye’nin uygun şartlarda bu ürün depolayacak modern depolarının olmaması özellikle Mersin, Adana’da toplanan ürünlerin bir bölümü Nevşehir, Kapadokya’da ki mağara depolara konuluyor. Ama havalar sıcak olunca orada da depolama koşulları yeterince uygun olmayınca bozulmalar oldu. Türkiye elindeki limonu değerlendiremedi ve bugün ürün az diye fiyatlar artıyor.

“İHRACAT İÇİN TON BAŞINA 2 BİN 525 LİRALIK DESTEK İSTENDİ. AMA BUNU KİMSE DUYMADI, DUYMAMAZLIKTAN GELİNDİ”

Tabi ki bir miktar özel sektör depoları var. Bunu uygun artlarda depolayanlar bunu satabiliyorlar ama bu konuda birçok uyarıda yapılmıştı. Adana, Mersin ve Hatay’da 23 dernek, borsa, kuruluş, tarımla ilgili kurumlar ortak bir açıklama yaparak, ‘limonun ihracatına ton başına en az 80 dolar destek verilirse, daha kolay ihracat yapılabilir ve değerlendirilmiş olur’ dediler. Ton başına 2 bin 525 liralık destek istendi. Ama bunu kimse duymadı, duymamazlıktan gelindi.

HASAT ÖNCESİ REKOLTE DÜŞÜK UYARISI

Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı narenciye ile ilgili bir rapor yayınlamıştı. Bu raporda Türkiye’de limon üretiminin yüzde 20 arttığı buna karşılık fiyatı yüzde 40 gerilediği ve 1,5 milyon tonluk bir üretimin olduğu ifade edildi. Baktığımızda Türkiye’nin ihracatı yaklaşık 600 bin ton civarında. Geri kalanı da iç piyasada tüketilmeye çalışıyor. Ama 2023 sezonunda hem üretici ciddi zarar etti hem de bunun yansıması 2024’e oldu. Şimdi Ağustos ayında yeni hasat başlayacak ama ürün bu sene çok az.

NARENCİYE AKDENİZ MEYVE SİNEĞİ SORUNU YAŞANIYOR

Bölgede yine üreticilerin söylediğine göre ciddi bir sıkıntı daha var i bu da; Akdeniz meyve sineği. Akdeniz meyve sineğinin yanı sıra başka böcek türlerine ilişkin de sıkıntılar var.

Dolayısıyla narenciye ile ilgili genel olarak da sıkıntılar var ama baktığımızda unu da görüyoruz ki Türkiye, dünyada en fazla limon üreten ilk 5 ülke arasında olmasına rağmen limon ile ilgili fiyat ve depolama başta olmak üzere birçok konuda sorun yaşıyor. ‘Biz üretimi planlamasına geçiyoruz, Türkiye tarımda uçtu, rekor üstüne rekor kırılıyor’ deniliyor ama Türkiye’nin kendi kendine yeterliliğinin yüzde 86 olduğu limonda bile bir anda 1 lira olduğu için fiyat ürün dalında kalıp çürüyor, diğer yandan yeterince depolanmadığı için ürün kalmayınca fiyatı pazarda 50, markette 80 liraya çıkıyor. 

“BÜYÜK BİR BECERİKSİZLİK, PLANSIZLIK TARIMDA GELDİĞİMİZ NOKTAYI DA GÖSTERİYOR”

Bazıları ‘bu yüksek fiyatlara karşı limon ithal edelim’ diyorlar. Bu kadar büyük bir beceriksizlik, plansızlık bizim tarımda geldiğimiz noktayı da gösteriyor. Artık bunlardan ders çıkarmalıyız. Artık bunları gerçek anlamda orta, uzun vadeli planlarla çözmemiz gerekiyor. Depolama alt yapımızı mutlaka yenilememiz, güçlendirmemiz gerekiyor. Üreticinin, ihracatının bu alanda çalışan her kesimin görüşlerini alarak artık bir politikanın oluşturulması gerekiyor. Ama sorunu yaratanların çözüm üretmesi zor gibi görünüyor. Herkes uyardı, dile getirdi ama bir kulaktan girip diğer kulaktan çıktı veya dikkate alınmadı ve bugün böyle bir sıkıntı yaşıyoruz. Önümüzdeki günlerde göreceksiniz limon fiyatı ile çok konuşulacak ama yeni sezon geldiğinde unutulacak, üzeri örtülecek. Ta ki sorun çıkıncaya kadar ki sorunlardan da bir türlü kurtulamıyoruz.

Özetle fiyat ciddi oranda arttı ve önümüzdeki Ağustos ayı ortasına kadar da bu artışın devam etmesi bekleniyor. Umarım ki herkes buradan bir ders çıkartır ve artık limonu da yaş olarak ihraç etmek yerine bunu katma değerli ürün haline getirip örneğin konsantre yaparak sanayisini kurarak değerlendirebiliriz. Bunun için çalışma yapmamız lazım. Ama günlük sorunları, fiyatı konuşmaktan daha uzun vadeli planları konuşamıyoruz. Ve bu sadece limonda değil birçok tarım ürününde geçerli. Mutlaka bir şeyler yapmamız gerekiyor.”